DiN

กำนัลใดเลยมีค่าต่อแม่พลับพลึงเมียกำนันซำหม้อแห่งโคกบัวบกมากไปกว่าสายสะพายสักเส้น เช่นเดียวกัลล์ ของขวัญใดเลยควรค่าแก่แม่สายสหายนักหัดเขียน (ผู้มีอนาคตไกล) มากไปกว่าความเรียงดี ๆ สักบท อันจักใช้เป็นเครื่องสำเริงใจ แทนความระลึกถึงอันสหายน้อยผู้นี้มีอยู่เต็มเปี่ยมในไหไมตรี

เป็นที่แน่(ล่ะ) ย่อมไม่ใช่อัปลักษณ์ความอันผู้น้อยแถกขึ้นมาเอง แต่เป็นของท่านผู้เลิศแล้วในทางขีดเขียน หากอดรนทนไม่ได้ ใคร่รู้เต็มประดาว่าเป็นผู้ใด รบกวนเลื่อนเคอร์เซ่อร์ลงไปด้านล่างได้บัดเดี๋ยวนี้

แต่หากสามารถอดเปรี้ยวไว้รับทานหวาน เชิญท่านทัศนา..

คำนำจากผู้เขียน

อยู่ ๆ ผมก็นึกถึงต้นกล้วยและเชือกกล้วยพวกนั้นขึ้นมาเสียอย่างนั้น สามสิบกว่าปีก่อนโน้น พวกเชือกพลาสติกหรือเชือกไนล่อนนี่หาไม่ได้ง่าย ๆ หรอกครับ ยิ่งตามบ้านนอกคอกนาด้วยแล้ว เชือกกล้วยถือเป็นเชือกประจำครัวเรือนอย่างแท้จริง มัดได้ตั้งแต่ห่อก๋วยเตี๋ยวเล็ก ๆ จนถึงเสาเรือน

สมัยที่ผมวิ่งเล่นอยู่แถวตลาดหนองมน ลังขวดน้ำปลาที่ถูกมัดด้วยเชือกกล้วย หรือพวกข้าวต้มมัดที่ถูกมัดด้วยเชือกกล้วยล้วนเป็นภาพคุ้นตา จะเรียกว่าตลอดชีวิตวัยเด็กก่อนเข้าโรงเรียน ผมรู้จักเชือกอยู่ชนิดเดียวก็คงไม่เกินไปนัก ผมเพิ่งมาเห็นเชือกมะนิลาครั้งแรกก็ตอนมีเวรไปชักธงชาตินั่นแหละครับ

เชือกกล้วยเป็นเชือกที่แปลก หากจะตัดให้ขาดด้วยมีดก็สามารถทำได้ง่ายเหมือนตัดกระดาษ แต่เวลาดึงหัวดึงท้ายจะให้มันขาดคามือสิครับ มันเหนียวอย่างไม่น่าเชื่อ เด็กข้างละสิบคนชักเย่อกันด้วยเชือกกล้วยผมก็เคยเห็นมาแล้ว ยิ่งเวลาที่เอาเชือกกล้วยสี่ห้าเส้นมาฟั่นเป็นเส้นใหญ่นี่ยิ่งเหนียวเลยครับ ผมเห็นเขาใช้มัดข้าวของบนเกวียนหรือมัดท้ายกระบะรถแน่นหนาอย่าบอกใคร วิ่งขึ้นหนือล่องใต้กี่ทีก็ไม่มีขาด

เชือกกล้วยเป็นเชือกที่ทำได้ง่าย แค่ฉีกลำต้นออกเป็นเส้น ๆ แล้วเอามาตากแดดให้แห้งก็ใช้ได้แล้ว เจ๊กขายหมูในตลาดเคยบอกเทคนิคที่จะทำให้เชือกกล้วยเหนียวขึ้นและใช้ได้นานขึ้น โดยให้เอาน้ำมันหมูชโลมเส้นเชือกพอชุ่ม ๆ ก่อนนำไปใช้ จริงเท็จอย่างไรยังไม่มีใครพิสูจน์ แต่น้ำมันหมูร้านเจ๊กขายดีขึ้นนั่นพิสูจน์ได้ด้วยตา

แล้วผมก็นึกถึงภาพต้นกล้วยกับเชือกกล้วย

ตรงด้านหลังของโรงเรียนแสนสุขศึกษา หรือที่ชาวบ้านเรียกกันติดปากว่าโรงเรียนทิดหลอง มีดงกล้วยอยู่ดงหนึ่งทีเจ้าของเขาปลูกไว้ใกล้ ๆ รั้วโรงเรียน กล้วยสารพัดชนิดขึ้นเบียดเสียดเต็มไปหมด แต่ถึงจะเบียดอย่างไรก็ไม่มีครูหรือนักเรียนคนไหนกล้าไปตัดให้มันโปร่งตา เพราะทั้งครูและนักเรียนต่างก็รู้ดีว่าทิดหลองเจ้าของโรงเรียนแกหวงต้นไม้ของแกยังกับอะไรดี

วันดีคืนดีพวกนักเรียนอย่างผมก็จะได้ยินข่าวทิดหลองจับหัวขโมยที่มาขโมยต้นกล้วยของแก เด็กวัดหลายคนถูกแกส่งไปให้เจ้าอาวาสลงโทษ บางทีก็ได้ยินว่าทิดหลองแกตีเด็กขี้ขโมยนั่นเสียเอง

หน้าฝนปีนี้ลมค่อนข้างแรงกว่าทุกปี ต้นไม้ต้นไร่ของทิดหลองที่อยู่ในกระถางถูกย้ายเข้ามาไว้ตามทางเดินใต้หลังคาเป็นสัปดาห์ ๆ ผมยังจำได้เลยว่าเคยเดินไปเฉี่ยวไม้กระถางของแกหักไปกิ่งหนึ่ง ครูประจำชั้นต้องรีบวิ่งมาดูว่ามันหักทั้งต้นหรือหักแค่กิ่ง แล้วก็รีบยกกระถางเข้าไปซ่อนไว้ลึก ๆ ไม่ให้ทิดหลองเห็น

ลมฝนปีนั้นพัดเอาดงกล้วยของทิดหลองโงนเงนไปมาจนน่ากลัว

เย็นวันหนึ่งขณะทีผมกำลังเรียงเถาปิ่นโตของตัวเองอยู่ สายตาที่มองผ่านเลยไปทางหลังโรงเรียน ทำให้ผมมองเห็นเงาตะคุ่ม ๆ ของผู้ชายคนหนึ่งกำลังตัดต้นกล้วยของทิดหลองอยู่ ผมพยายามชะเง้อมองให้เห็นว่าเป็นใคร แต่ก็มองหน้าไม่ชัดเพราะหัวตัวเองยังสูงไม่พ้นต้นไม้แถบนั้น ผมจึงไปเอาเก้าอี้มาต่อขายืนขึ้นไป ในใจก็คิดว่าใครหนอกล้ามาลองดีกับทิดหลอง

คราวนี้เห็นชัดเลยครับว่าต้อนกล้วยดงนั้นถูกตัดไปแล้วเกือบสิบต้น และคนตัดต้นกล้วยก็ไม่ใช่ใครที่ไหน ทิดหลองนั่นเอง

จำได้ว่าตอนนั้นรู้สึกทั้งตกใจและแปลกใจ คนที่รักต้นไม้อย่างทิดหลองจะมาตัดต้นไม้ของตัวเองทำไม แล้วก็ไม่ใช่เป็นแค่การตัดกิ่งตัดก้านเสียด้วย เห็นกับตาเลยครับว่าต้นกล้วยถูกตัดที่โคนต้น

หลังจากวันนั้นสองสามวัน ผมก็เห็นทิดหลองหอบเชือกกล้วยหอบใหญ่เดินผ่านหน้าไป ผมจึงวิ่งตามแกไปทางหลังโรงเรียน แล้วก็ได้เห็นแกเอาเชือกกล้วยพวกนั้นผูกต่อเป็นเส้นยาว มัดต้นกล้วยต้นที่โงนเงนอยู่เข้าเป็นกลุ่มเป็นก้อนเดียวกัน ต้นไหนที่ขึ้นอยู่ห่างออกไปหน่อย แกก็เอาเชือกกล้วยมัดโยงเข้ากับกลุ่มใหญ่ ๆ
แล้วก็ผูกโยงต่อมามัดกับเสารั้วและเสาโรงเรียนอีกที แกผูกเชือกโยงไปมาจนมองดูเผิน ๆ เหมือนกับว่าดงกล้วยดงนั้นขึ้นอยู่ท่ามกลางใยแมงมุม

หน้าฝนปีนั้นผ่านไป ดงกล้วยของทิดหลองก็อยู่รอดปลอดภัยดี ไม่มีล้มไม่มีโค่น

อยู่ ๆ ก็นึกถึงเรื่องนี้ขึ้นมาครับ และก็ดันมานึกถึงตอนจะตั้งชื่อหนังสือเล่มนี้พอดี

ประภาส ชลศรานนท์
สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๖

หากคิดจะให้ 'ความเรียงน่ากราบ' นี้เป็นบทความที่ดี ข้าพเจ้าสมควรหุบปาก(บอน)เสีย แล้วปล่อยให้ท่านสายที่เคารพรักนำไปขบคิด ว่า 'มันน่ากราบอิตรงไหน(หว่า)?' แต่บทความนี้ซักกาบ๊วยเสียแต่ต้นแล้ว เพราะความที่อาศัยความเรียงสวย ๆ ที่จัดแล้วว่าเป็นเลิศมาสอดไส้ ใช้อัปลักษณ์อักขระตนปิดหัวท้าย นับว่าทำมาหากินมักง่ายเอาการ (ถึงจะบอกเครดิตก็เถอะ)

อย่ากระนั้นเลย รักษารสซังกาบ๊วยต่อไป ถือเสียว่าอากาศร้อน ๆ ดื่มน้ำบ๊วยเย็น ๆ สักแก้วนะทั่นนะ

ตามธรรมมะเนียม ต้องเรียนก่อนว่า 'เป็นความคิดเห็นเฉพาะตน' ไม่มีถูกผิด ประสงค์แลกเปลี่ยนหวังจุดประกายแง่คิดมุมมองเท่านั้น

อีกประการ

พิเคราะห์เป็นการมองย้อนหลังเพื่อการศึกษา มิใช่เพื่อนำไปปฎิบัติ จึงหวังเพียงพยักหน้าหงึกหรือส่ายศีรษะเดาะแดะเป็นพอ ครั้นยามลงมือเขียนเรายังคงใช้ความคล่องตัวเฉพาะตนร่ายประเลงลายอักขระของตนออกมา

ตามนี้!

๑ เปิดและปิดลงตัว

เปิด : 'อยู่ ๆ ผมก็นึกถึงต้นกล้วย..'
ปิด : 'อยู่ ๆ ก็นึกถึงเรื่องนี้ขึ้นมาครับ..'

เหมือนปิดฝาไหอย่างไรอย่างนั้น เปิดฝาขึ้นมาให้ภาพล่องลอย กลิ่นโชย แล้วปิด ปัง! ทิ้งให้ภาพและกลิ่นติดตาติดจมูก ปล่อยให้เราทายว่าในไหนั่นมันอะไร?

๒ เดินเรื่องต่อเนื่อง

เปิด (อยู่ ๆ..) เกริ่น (สามสิบกว่าปีก่อน..) เข้าเรื่อง (แล้วผมก็นึกถึงภาพต้นกล้วยกับเชือกกล้วย..) ไคลแม็กซ์ (หลังจากวันนั้นสองสามวัน..) ปิด (อยู่ ๆ..)

๓ เทคนิคการเล่าเหนือชั้น

เมื่อเกริ่นว่ามีคนชอบขโมยตัดกล้วยของทิดหลอง จึงตามด้วย 'เย็นวันหนึ่ง..เห็นเงาตะคุ่มของชายคนหนึ่งกำลังตัดกล้วยของทิดหลอง..' รองรับบทเกริ่นชวนคนอ่านอยากรู้ต่อว่าเป็นใคร แล้วค่อยเฉลย จากนั้นตัดเข้าไฮไลท์ การใช้เชือกกล้วยมัดต้นกล้วย

หากไม่มีตอนเงาตะคุ่ม บทเกริ่นจะเลื่อนลอยทำลายคุณค่างานทันที (จำเรื่อง 'นอนขี้เซาได้ไหม?')

๔ ใช้อุปมาอุปไมยในจังหวะที่เหมาะสม

'..ดูเผิน ๆ เหมือนกับว่าดงกล้วยดงนั้นขึ้นอยู่ท่ามกลางใยแมงมุม'

เพราะประโยคนี้ ภาพเชือกกล้วยมัดต้นกล้วยประทับลงในใจผู้อ่าน

๕ เสนอมุมคิดมุมมอง

ข้าพเจ้าไม่กล่าวว่า 'ให้แง่คิดใหม่ ๆ กับผู้อ่าน' เพราะคำกล่าวเช่นนี้อาจทำให้ผู้เขียนเผลอหลงตน เพาะอัตตาเป็นดินพอกหางหมูไปเสีย

ความเรียงที่ดีพึงมองชีวิตมองสังคมแล้วสะท้อนมุมคิดมุมมอง ไม่ว่าจะเป็นใหม่-เก่า-ดี-เลว ผู้อ่านย่อมตัดสินได้เอง หากผู้อ่านเคยผ่านวุฒิภาวะตรงนั้นมาแล้วอาจรู้สึกเฉย ๆ แต่หากยังก็อาจเกิดความรู้สึกชื่นชมว่าให้แง่คิดใหม่ ๆ แก่เขา ซึ่งไม่ใช่เรื่องที่ผู้เขียนพึงนำมาใส่ใจเลย

๖ ไม่เทศนา

ความเป็นยอด(น่ากราบ)ของความเรียงชิ้นนี้คือ สร้างคำถามขึ้นในใจผู้อ่าน ปล่อยให้ขบคิดหาคำตอบเอง

ก่อนปิดผู้เขียนส่งบทสรุปว่า..'หน้าฝนปีนั้นผ่านไป ดงกล้วยของทิดหลองก็อยู่รอดปลอดภัยดี ไม่มีล้มไม่มีโค่น..'

หากผู้เขียนกล่าวต่อว่า..'เพราะเชือกกล้วยที่เป็นเศษชิ้นส่วนบอบบางของต้นกล้วยช่วยพยุงกันและกัน จะเห็นได้ว่าแม้จะเป็นส่วนเล็ก ๆ ในสังคม แต่หากเราร่วมมือร่วมแรงใจกัน สังคมก็อยู่รอดปลอดภัย' เพิ่มอีกสักสองบรรทัดตอนจบ ที่ทำดีมาทั้งบทความเป็นอันย่อยยับป่นปี้

ไม่ใช่เพราะข้อสรุปนี้ใช้ไม่ได้ แต่ทราบอย่างไรว่ามีเพียงข้อสรุปเดียว ผู้อ่านต่างวุฒิภาวะยังอาจตีความไปได้มากมาย อีกประการ การบอกออกไปไม่ต่างป้ายรอยสีบนผิวกระเบื้อง แต่การปล่อยให้ผู้อ่านคิดเอง สิ่งที่ต้องการบอกจะฝังลงในเนื้อใจ ไม่ต่างอณูสีที่ซึมเยื่อกระดาษ ติดแน่นทนนาน (จำเรื่องสีได้ไหม?)

แต่ก็ใช่ว่าความเรียงที่ปิดด้วย 'นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า..' จะเป็นความเรียงที่เลวนะขอรับ ทั้งการปิดแบบปล่อยให้คิดและแบบคิดให้เสร็จสรรพ เป็นเทคนิคการปิดที่ยังคงใช้ได้เสมอ เพียงรู้ใช้ให้ถูกที่ถูกทาง สื่อสารให้ตรงกลุ่มผู้อ่าน

ความเรียงที่เลวก็คือความเรียงที่อยู่ผิดที่ผิดทาง (ท่านคงมองออก 'นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า..' เหมาะกับผู้อ่านวัยใด)

๘ การจัดย่อหน้า

ย่อหน้าจะเป็นเครื่องคั่นอารมณ์ผู้อ่าน ย่อหน้าที่ยาวจะชวนให้จมในอารมณ์เรื่อง แต่ก็อาจคล้ายแม่เฒ่าหย่อนยาน ย่อหน้าสั้น ๆ ให้ความรู้สึกกะฉับกระเฉง ชวนติดตาม แต่หากมีแต่ย่อหน้าสั้น ๆ ก็คงไม่ต่างไล่จับเจ้าเด็กซน

ขอท่านย้อนกลับดูการจัดย่อหน้า (ซึ่งก็คือจังหวะการเล่า) อีกที จะพบว่า สั้นก่อน แล้วค่อยยาวขึ้น แล้วเบรคสั้น เข้าเรื่อง ในส่วนเนื้อหาเป็นย่อหน้ายาว แล้วค่อยตัดสั้นเมื่อสรุปและปิด

นั่นคือจังหวะเล่าที่เหนือชั้น

คำนิยมชักจะยาวกว่าตัวเนื้อหาเสียแล้ว แต่ก็เป็นการดีที่จะกล่าวว่า..ความเรียงที่ดีไม่จำเป็นต้องยาวเลย ต่อให้เปิดเกริ่นนำและสรุปปิด สอดรับกันดีเพียงไร แต่หากเนื้อหาสอดไส้ยืดยาวเยิ่นเย้ออ้อมโลก หวังเพิ่มจำนวนอักษรให้เต็มโควต้ากระดาษ(อย่างพวกเขียนคอลัมน์(บางคน)ทำมาหากินทุกวันนี้) ก็ไม่อาจนับเป็นความเรียงที่ดีไปได้ ตัวอย่างความเรียงพวกนี้มีให้ดูทั่วไป ไม่ต้องมองหาไกล ก็ในขนำสหายน้อยของท่านนี่แลขะรับ ตรึม!

ส่วน 'เชือกกล้วยมัดต้นกล้วย' นี่ ขอท่านวนดูอีกสักรอบ เพื่อประทับรอยลงแม่แบบทักษะขีดเขียน อันจักส่งผลให้สหายที่เคารพรักของข้าพเจ้าสื่อความเรียงได้อย่างหมดใจ เขียนจบเป็นพยักหน้าหงึก สมดังเจตนารมณ์ในงานชิ้นต่อ ๆ ไป ตลอดกาลนาน..เทอญ

คารวะ